کد مطلب:224213 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:152
اهمیت موزه ی آستان قدس
اگر چه با شرحی كه گذشت مقداری از نفایس آستان قدس رضوی مورد غارت قرار گرفته با این حال اشیاء موجود از نظر ساخت و جنبه ی صنعتی بهترین معرف ارزش تاریخی آن می باشد به خصوص كه تعداد زیادی از اشیاء محل و سال ساخت و نام سازنده را در بر دارد به همین جهت تمایز این موزه در این است كه عده ی زیادی از استادان عالی مقام صنایع ملی ما را كه نامشان در كتب تاریخ نیامده است معرفی می نماید.
اهمیت دیگر این موزه از حیث تجمل و آرایش نمایش اشیاء است كه می توان گفت موزه ی آستان قدس از این حیث نه تنها در ایران بلكه در جهان منحصر به فرد است به این دلیل كه كمتر موزه ای به خود اجازه داده است كه برای نگهداری سنگ قبری كه تنها از لحاظ نوشته و نقش قابل توجه است. قفسه ی گران بهائی با روكش گردوئی نفیس تهیه كند یا این كه برای نمایش پارچه ها كه در اغلب موزه ها یا بیشتر فقط بالصاق روی دیوار قناعت می كنند موزه ی آستان قدس قاب های دوازده سانتی متری چوب گردو با روكش شیشه ای تعبیه كرده است و روی هم رفته از نظر اقتصادی سعی شده است قفسه های محتوی هر شیئی از حیث ساخت بسیار نفیس باشد.
تمایز دیگر موزه به طوری كه ذكر شد همانا مجموعه ی كامل قالی های نفیس و پارچه های گران بهای قرن 11 و 12 و 13 است كه در دیگر موزه های جهان نظائر آن كمتر دیده می شود اهمیت مجموعه ی این پارچه های گران بها بدین جهت است كه بیشتر آن ها دارای تاریخ و نام محل و سازنده می باشد (بدیهی است مجموعه ی قالی های نفیس را كه از آن سخن راندیم نیز در عدد این مجموعه باید منظور داشت).
بیشتر این پارچه ها برای روپوش ها و شیروانی پوشهای ضریح مطهر و جانمازی ساخته شده اند كه در میان این مجموعه ی نفیس روپوش ضریح زربافت دوره ی صفویه را كه به سال 952 به دستور كالینجار بافته شده از لحاظ اهمیت فراوان باید نام برد. همچنین شیروانی پوش مرواریددوزی كه مهد علیا مادر ناصرالدین شاه هدیه نموده است دارای ارزش صنعتی زیادی است. برای نمایش گذاردن این دو قطعه از نظر فنی سعی شده محفظه ی مخصوصی بسازند كه به همان حالت اصلی نشان داده شود.
لازم به توضیح نیست كه این پارچه های نفیس قبل از نمایش گذاردن وضع خوبی نداشت
[ صفحه 248]
زیرا گذشته از تا خوردگی ها، رنگهائی كه در آن به كار رفته چون عموما از انواع رنگ های معدنی می باشد همواره بیم آن می رفت كه این پارچه ها فاسد گردند. برای آن كه از خرابی بیشتر آن ها جلوگیری شود با روش های خاصی قبلا همه تنظیف شده و پس از اطمینان تعمیر گردیده و آن ها را پشت قاب های شیشه گذارده اند.
از تمایزات و نفایس عمده ی موزه ی آستانه كه نمی توان آن را نادیده گرفت گنجینه ی قیمتی از صفحه های طلا است كه روی قسمتی از آن كتیبه هائی به امضاء بزرگترین خطاطان عصر صفوی علیرضای عباسی دیده می شود.
محمد علی رضای عباسی تبریزی كتابدار شاه عباس كبیر از استادان هنرمند دوره ی صفویه است كه كمتر كسی مانند او خط ثلث می نوشته است. خطوط علیرضای عباسی در بناهای صفویه اصفهان زیاد دیده می شود. در خراسان آثار او در چند محل دیده شده است: یكی كتیبه ی خط ثلث درون بقعه خواجه ربیع است كه حدیث منسوب به جابر بن عبدالله انصاری با بهترین وضعی روی گچ نوشته شده و از شاهكارهای صنعتی این عصر قلمداد می شود. همچنین كتیبه ی روی كاشی گنبد خواجه ربیع از او است. این كتیبه چندی قبل در موقع تجدید بنا با دقت از محل اصلی خود برداشته شده ولی هنوز در جای خود نصب نگردیده است زیرا ساختمان گنبد كه مشرف به انهدام قطعی بود با مجاهدت مخصوص اداره ی فرهنگ خراسان تجدید گردیده و اینك باید كاشی كاری آن هم متدرجا انجام گیرد. امید است با توجه آستان قدس و اداره ی كل باستانشناسی عملیات كاشی كاری این گنبد نیز هرچه زودتر عملی شود.
نمونه ی دیگر خط علیرضای عباسی در روی سنگ یكی از مدارس خراسان دیده می شود كه در عصر شاه عباس كبیر تعمیرات آن انجام شده و هم اكنون این سنگ در قاب مرمری نفیس ضمن اشیاء موزه آستانه بر دیوار نصب گردیده است و ما در جای خود به توصیف آن خواهیم پرداخت از مشخصات كتیبه های طلائی موصوف آن است كه قسمتی از آن به طوری كه ذیلا خواهد آمد به خط نستعلیق خوشی نوشته شده و به جز این از علیرضای عباسی كتیبه ای كه با نستعلیق باشد دیده نشده است.
اوراق طلای موصوف كه اكنون درون دو قفسه و یك قاب آئینه روی مخمل در موزه ی آستان قدس جهت استفاده و تماشای علاقمندان چیده شده است به شرح زیر است:
1- كتیبه ی مشبك شامل سوره ی هل اتی به عرض 14 سانتیمتر متعلق به زمان شاه طهماسب
[ صفحه 249]
صفوی كه در سال 949 نوشته شده و در سال 957 تهیه و نصب گردیده. این كتیبه مشتمل بر یك قطعه مستطیل بزرگ حاوی متن تاریخ آن و 161 قطعه دیگر بدین تفصیل است:
ترنج مشبك بزرگ: 35 عدد
ترنج مشبك كوچك: 35 عدد
سه گوشه های مشبك: 96 عدد
در اینجا از نظر اهمیت موضوع متن تاریخی آن عینا نقل می شود:
«به توفیق الهی و تائید حضرت رسالت پناهی و ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین طهماسب بن اسمعیل الحسینی الصفوی بوضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلا موفق و مؤید گردید سنه 947».
2- كتیبه ی خط ثلث علیرضای عباسی شامل تمام آیة الكرسی كه در بعضی مقدار مختصری كسر دارد در شش لوله، اندازه هر یك 5 / 19 ضربدر 245 سانتیمتر.
3- اشعار فارسی خط نستعلیق روی 8 صفحه هر كدام به عرض 20 و طول 88 سانتیمتر طلا شامل ابیات زیر:
سر به جای پا درون روضه ات عمدا نهم
ز آنكه می ترسم كه بر بال ملائك پا نهم
در محشر اگر لطف تو خیزد به شفاعت
بسیار بجویند و گنه كار نیابند
شفیع حشر به روز جزا توانم بود
اگر سگی ز سگان رضا توانم بود
4- كتیبه ی خط ثلث علیرضای عباسی شامل صلوات كبیر (صلوات بر چهارده معصوم) كه قسمت های پائین حاشیه به مرور ایام ریخته و كنده شده و یا از بین رفته است.
5- دو لوحه ی بزرگ و یك لوحه ی كوچك خط نستعلیق شامل متن تاریخی كتیبه ها حاوی عبارات زیر:
«امر بصیاغة المرقد الاشرف الاقدس»
و روی لوحه ی بزرگ دیگر این عبارت:
«تراب اقدام زوار هذا الحرم عباس الحسینی»
و در دو كنار این لوحه ی اخیر امضای علیرضای عباسی به شرح زیر نوشته شده:
[ صفحه 250]
یك طرف: «كتبه عبدالمذنب»
طرف دیگر: «علیرضای عباسی سنه 1011»
و روی لوحه ی كوچك دیگری «عمل كلب رضا مست علی سنه 1012 نوشته دارد.
اهمیت دیگر این موزه از حیث تجمل و آرایش نمایش اشیاء است كه می توان گفت موزه ی آستان قدس از این حیث نه تنها در ایران بلكه در جهان منحصر به فرد است به این دلیل كه كمتر موزه ای به خود اجازه داده است كه برای نگهداری سنگ قبری كه تنها از لحاظ نوشته و نقش قابل توجه است. قفسه ی گران بهائی با روكش گردوئی نفیس تهیه كند یا این كه برای نمایش پارچه ها كه در اغلب موزه ها یا بیشتر فقط بالصاق روی دیوار قناعت می كنند موزه ی آستان قدس قاب های دوازده سانتی متری چوب گردو با روكش شیشه ای تعبیه كرده است و روی هم رفته از نظر اقتصادی سعی شده است قفسه های محتوی هر شیئی از حیث ساخت بسیار نفیس باشد.
تمایز دیگر موزه به طوری كه ذكر شد همانا مجموعه ی كامل قالی های نفیس و پارچه های گران بهای قرن 11 و 12 و 13 است كه در دیگر موزه های جهان نظائر آن كمتر دیده می شود اهمیت مجموعه ی این پارچه های گران بها بدین جهت است كه بیشتر آن ها دارای تاریخ و نام محل و سازنده می باشد (بدیهی است مجموعه ی قالی های نفیس را كه از آن سخن راندیم نیز در عدد این مجموعه باید منظور داشت).
بیشتر این پارچه ها برای روپوش ها و شیروانی پوشهای ضریح مطهر و جانمازی ساخته شده اند كه در میان این مجموعه ی نفیس روپوش ضریح زربافت دوره ی صفویه را كه به سال 952 به دستور كالینجار بافته شده از لحاظ اهمیت فراوان باید نام برد. همچنین شیروانی پوش مرواریددوزی كه مهد علیا مادر ناصرالدین شاه هدیه نموده است دارای ارزش صنعتی زیادی است. برای نمایش گذاردن این دو قطعه از نظر فنی سعی شده محفظه ی مخصوصی بسازند كه به همان حالت اصلی نشان داده شود.
لازم به توضیح نیست كه این پارچه های نفیس قبل از نمایش گذاردن وضع خوبی نداشت
[ صفحه 248]
زیرا گذشته از تا خوردگی ها، رنگهائی كه در آن به كار رفته چون عموما از انواع رنگ های معدنی می باشد همواره بیم آن می رفت كه این پارچه ها فاسد گردند. برای آن كه از خرابی بیشتر آن ها جلوگیری شود با روش های خاصی قبلا همه تنظیف شده و پس از اطمینان تعمیر گردیده و آن ها را پشت قاب های شیشه گذارده اند.
از تمایزات و نفایس عمده ی موزه ی آستانه كه نمی توان آن را نادیده گرفت گنجینه ی قیمتی از صفحه های طلا است كه روی قسمتی از آن كتیبه هائی به امضاء بزرگترین خطاطان عصر صفوی علیرضای عباسی دیده می شود.
محمد علی رضای عباسی تبریزی كتابدار شاه عباس كبیر از استادان هنرمند دوره ی صفویه است كه كمتر كسی مانند او خط ثلث می نوشته است. خطوط علیرضای عباسی در بناهای صفویه اصفهان زیاد دیده می شود. در خراسان آثار او در چند محل دیده شده است: یكی كتیبه ی خط ثلث درون بقعه خواجه ربیع است كه حدیث منسوب به جابر بن عبدالله انصاری با بهترین وضعی روی گچ نوشته شده و از شاهكارهای صنعتی این عصر قلمداد می شود. همچنین كتیبه ی روی كاشی گنبد خواجه ربیع از او است. این كتیبه چندی قبل در موقع تجدید بنا با دقت از محل اصلی خود برداشته شده ولی هنوز در جای خود نصب نگردیده است زیرا ساختمان گنبد كه مشرف به انهدام قطعی بود با مجاهدت مخصوص اداره ی فرهنگ خراسان تجدید گردیده و اینك باید كاشی كاری آن هم متدرجا انجام گیرد. امید است با توجه آستان قدس و اداره ی كل باستانشناسی عملیات كاشی كاری این گنبد نیز هرچه زودتر عملی شود.
نمونه ی دیگر خط علیرضای عباسی در روی سنگ یكی از مدارس خراسان دیده می شود كه در عصر شاه عباس كبیر تعمیرات آن انجام شده و هم اكنون این سنگ در قاب مرمری نفیس ضمن اشیاء موزه آستانه بر دیوار نصب گردیده است و ما در جای خود به توصیف آن خواهیم پرداخت از مشخصات كتیبه های طلائی موصوف آن است كه قسمتی از آن به طوری كه ذیلا خواهد آمد به خط نستعلیق خوشی نوشته شده و به جز این از علیرضای عباسی كتیبه ای كه با نستعلیق باشد دیده نشده است.
اوراق طلای موصوف كه اكنون درون دو قفسه و یك قاب آئینه روی مخمل در موزه ی آستان قدس جهت استفاده و تماشای علاقمندان چیده شده است به شرح زیر است:
1- كتیبه ی مشبك شامل سوره ی هل اتی به عرض 14 سانتیمتر متعلق به زمان شاه طهماسب
[ صفحه 249]
صفوی كه در سال 949 نوشته شده و در سال 957 تهیه و نصب گردیده. این كتیبه مشتمل بر یك قطعه مستطیل بزرگ حاوی متن تاریخ آن و 161 قطعه دیگر بدین تفصیل است:
ترنج مشبك بزرگ: 35 عدد
ترنج مشبك كوچك: 35 عدد
سه گوشه های مشبك: 96 عدد
در اینجا از نظر اهمیت موضوع متن تاریخی آن عینا نقل می شود:
«به توفیق الهی و تائید حضرت رسالت پناهی و ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین طهماسب بن اسمعیل الحسینی الصفوی بوضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلا موفق و مؤید گردید سنه 947».
2- كتیبه ی خط ثلث علیرضای عباسی شامل تمام آیة الكرسی كه در بعضی مقدار مختصری كسر دارد در شش لوله، اندازه هر یك 5 / 19 ضربدر 245 سانتیمتر.
3- اشعار فارسی خط نستعلیق روی 8 صفحه هر كدام به عرض 20 و طول 88 سانتیمتر طلا شامل ابیات زیر:
سر به جای پا درون روضه ات عمدا نهم
ز آنكه می ترسم كه بر بال ملائك پا نهم
در محشر اگر لطف تو خیزد به شفاعت
بسیار بجویند و گنه كار نیابند
شفیع حشر به روز جزا توانم بود
اگر سگی ز سگان رضا توانم بود
4- كتیبه ی خط ثلث علیرضای عباسی شامل صلوات كبیر (صلوات بر چهارده معصوم) كه قسمت های پائین حاشیه به مرور ایام ریخته و كنده شده و یا از بین رفته است.
5- دو لوحه ی بزرگ و یك لوحه ی كوچك خط نستعلیق شامل متن تاریخی كتیبه ها حاوی عبارات زیر:
«امر بصیاغة المرقد الاشرف الاقدس»
و روی لوحه ی بزرگ دیگر این عبارت:
«تراب اقدام زوار هذا الحرم عباس الحسینی»
و در دو كنار این لوحه ی اخیر امضای علیرضای عباسی به شرح زیر نوشته شده:
[ صفحه 250]
یك طرف: «كتبه عبدالمذنب»
طرف دیگر: «علیرضای عباسی سنه 1011»
و روی لوحه ی كوچك دیگری «عمل كلب رضا مست علی سنه 1012 نوشته دارد.